مالیات برآمد، به‌نوعی از مالیات گفته می‌شود که دولت، بر درآمد اشخاص و شرکت‌ها اعمال می‌کند. این نوع درآمد بسته به نوع فعالیت و میزان درآمد، متفاوت خواهد بود. بدین معنا که با افزایش درآمد این نسبت تغییر خواهد کرد. در این مقاله ما قصد داریم، تمامی نکات مربوط به مالیات بر درآمد را برای شما شفاف‌سازی کنیم. پس لطفاً در این مقاله، همراه تراز محاسبان برنا باشید.
تعریف مالیات بر درآمد
مالیات بر درآمد معادل مفهوم Income Tax است؛ که در تعریف این مطلب می‌توان گفت: «مالیاتی که دولت بر درآمد مشمول تمامی افراد، مشاغل و شرکت‌ها در حوزه قوانین حسابرسی اعمال می‌کند، اطلاق می‌گردد.» طبق قانون تمامی افراد مشمول می‌بایست، سالانه، مالیات بر درآمد خود را محاسبه کرده و پرداخت کنند. در اکثر کشورهای جهان مالیات بر درآمد به‌صورت تصاعدی افزایش می‌یابد، بدین معنا که هر چه سطح درآمد فرد بالاتر باشد، نرخ مالیات بالاتری دارند.
مالیات بر درآمد یک منبع مهم مالی برای دولت محسوب می‌گردد، زیرا در برخی از کشورها بیش از پنجاه‌درصد بودجه کشور را تشکیل می‌دهد که دولت بر این پایه بودجه‌بندی می‌کند و فعالیت‌های خود را برنامه‌ریزی می‌کند.
اولین بار، مالیات بر عملکرد در کشور امریکا وضع شد. در طول جنگ ۱۸۱۲، به علت یک بدهی ۱۰۰ میلیون دلاری که البته مربوط به هزینه‌های جنگ بود، این مالیات وضع شد و پس از پرداخت بدهی این قانون لغو گردید. در اوایل قرن بیستم، مالیات بر درآمد، تبدیل به یک قانون دائمی شد و در سراسر جهان اجرا شد، به‌طوری‌که اکنون، اصطلاح مالیات بر درآمد برای همگان کلمه‌ی آشناست. در کشورهای اروپایی، قوانین مالیاتی کاملاً مشخص و سازوکار واضحی دارند؛ اما در ایران، گروه‌بندی‌های نامتعارف، عدم شفافیت اطلاعاتی و اجرایی سلیقه‌ی قوانین توسط کارشناسان و کارشناسان ارشد مالیاتی این مهم را چندان کارآمد نمی‌توان دانست.
انواع مالیات بر درآمد
مالیات بر درآمد دارای انواع مختلفی است که در هر بخش قوانین مختص به آن بخش، ملاک محاسبه هستند. در ادامه این مقاله ما شمارا به‌صورت مختصر با انواع این نوع مالیات آشنا می‌کنیم.
- مالیات بر درآمد مشاغل
- مالیات بر درآمد اجاره املاک
- مالیات بر درآمد املاک
- مالیات بر درآمد وکلای دادگستری یا حق‌الوکاله
- مالیات بر درآمد حق تمبر
- مالیات بر درآمد کشاورزی
- مالیات بر درآمد اتفاقی
مالیات بر درآمد مشاغل
مالیات بر درآمد مشاغل به کسبه، اصناف، صاحبان حرف، صاحبان کارخانه‌ها، کارگاه‌های تولیدی، پیشه ترجمان و صنعتگران و هر فردی که به‌صورت حقیقی یا حقوقی از اشتغال‌های آزاد و یا گروهی و یا مشارکت‌های مدنی درآمدی کسب کند اختصاص دارد. لازم به ذکر است، کسب درآمد تحت هرکدام از عنوان‌های ذکرشده یا مواردی غیر از این‌ها که درآمدی را تحصیل کند، شامل قانون مالیات مستقیم درآمدی در ایران می‌گردد و مشمول مالیات بر درآمد می‌گردد.
ماده ۹۵ قانون مالیات‌های مستقیم، مشاغل را به سه گروه به شرح ذیل تقسیم کرده‌اند:
- گروه الف: صاحبان مشاغلی که به‌موجب قانون مالیات‌های مستقیم ملزم به ثبت دفاتر قانونی (روزنامه و کل) می‌باشند.
- گروه ب: صاحبان مشاغلی که به‌موجب قانون مالیات‌های مستقیم ملزم به ثبت فعالیت‌های شغلی خود در دفاتر درآمد هزینه هستند.
- گروه ج: صاحبان مشاغلی که در گروه «الف» و «ب» نیستند و موظف‌اند صورت خلاصه وضعیت درآمد هزینه‌ی خود را بر اساس نمونه‌های سازمان امور مالیاتی نگهداری کنند.
مشاغل گروه الف
هر یک از اعضاء اتحادیه‌های صنفی لازم است، تمامی فعالیت‌های خود را اهم از خرید، فروش، انواع معاملات و فعالیت‌های پولی و مالی و محاسبات روزانه را برابر قانون تجارت و مطابق اصول حسابداری در دفاتر کل و روزنامه ثبت کند؛ و پس از پایان سال حداکثر تا پایان تیرماه سال بعد، با جمع‌بندی مندرجات در دفاتر با صورت‌های مالی و ترازنامه و همچنین صورت‌حساب سود و زیان سالانه، نسبت به تهیه و تنظیم اظهارنامه اقدام نماید و طی مهلت قانونی اظهارنامه مالیاتی را تسلیم و مالیات محاسبه‌شده را پرداخت نماید. به اما بمانید تا در ادامه، مشاغلی که می‌بایست دفاتر قانونی داشته باشند رانام ببریم.
- دارندگان کارت بازرگانی و کلیه واردکنندگان و صادرکنندگان
- صاحبان تمامی واحدهای تولیدی که دارای مجوز تا سیس و پروانه بهره‌برداری از وزارتخانه ذی‌ربط
- بهره‌برداران معادن
- صاحبان مؤسسات حسابرسی، حسابداری و دفترداری، خدمات مالی و ارائه‌دهندگان خدمات مدیریتی، مشاوره‌ی، انفورماتیک، کامپیوتر (اعم از طراحی سیستم، نرم‌افزار و سخت‌افزار)
- صاحبان مراکز آموزشی و پرورشی، آموزشگاه‌های آزاد، مدارس غیرانتفاعی، دانشگاه‌ها و آموزش عالی
- صاحبان بیمارستان‌ها زایشگاه‌ها، آسایشگاه‌ها، درمانگاه‌ها و خانه‌های سالمندان
- صاحبان متل‌ها و هتل‌های سه ستاره و بالاتر
- بنکداران، عمده‌فروشان، فروشگاه‌های بزرگ، واسطه‌های مالی، نمایندگان توزیع کالاهای داخلی و وارداتی و صاحبان انبارها
- نمایندگان موسسه‌های تجاری و صنعتی (داخلی و خارجی)
- صاحبان مؤسسات حمل‌ونقل موتوری، زمینی، دریایی و هوایی (مسافری و باری)
- نمایندگان موسسه‌های تبلیغاتی و بازاریابی
شرایط موردپذیرش دارایی برای دفاتر کل و روزنامه
دفاتر گروه الف: قبل از شروع هرسال مالی می‌بایست دفتر روزنامه و کل برای فعالیت مالی سال آینده، از طریق اداره ثبت شرکت‌ها پلمپ گردد.
شروع دفاتر با اولین فعالیت فروردین و تا آخرین روز اسفند با دقت و صحت همراه با مستندات در دفاتر ثبت گردد، لازم به ذکر است، وجود هرگونه خط‌خوردگی یا ناخوانایی مطالب ممکن است، باعث رد دفاتر گردد. نکته‌ی دیگر که می‌بایست مدنظر باشد اینکه، بر اساس موارد ثبت‌شده در دفاتر، ترازنامه و حساب سود زیان را دقیقاً محاسبه نماید و تا پایان تیرماه سال بعد در اظهارنامه ذکر کرده و به اداره مالیاتی تسلیم کنید.
مشاغل گروه ب
بر طبق بند ب ماده ۹۵ قانون مالیات‌های مستقیم، کلیه اتحادیه‌های صنفی (کسبه، اصناف، بازاریان…) تمامی مشاغل ۱۹ کانه زیر مکلف‌اند، هرگونه خرید، فروش، دریافت هرگونه وجه بابت ارائه خدمات…و کلیه هزینه‌های مربوط به شغل خود را در دفاتر درآمد و هزینه ثبت کنند. طبق ماده ۱۰۰ قانون مالیات مستقیم حداکثر تا پایان تیر سال بعد می‌بایست میزان درآمد هزینه خود را در اظهارنامه مالیاتی ثبت کرده و آن را تسلیم نماید سپس مالیات متعلقه را پرداخت نمایند. ردیف نوزده‌گانه مشاغل گروه ب به شرح ذیل است:
- چاپخانه‌داران، لیتوگرافی، صحاف‌ها، ارائه‌دهندگان خدمات چاپ
- صاحبان مراکز ارتباطات رایانه‌ای
- دلالان، حق العمل‌کاران، پیمانکاران و کارگزاران
- صاحبان سینماها، تماشاخانه‌ها و مکان‌های ورزشی و تفریحی
- صاحبان مراکز فرهنگی، هنری، فرهنگسراها، کانون‌های حرفه‌ای و انجمن‌های صنفی و تخصصی
- صاحبان مهمان‌سراهای خصوصی، میهمان‌پذیرها و مسافرخانه‌ها
- صاحبان مشاغل (سینمایی) مانند فیلم‌برداری، دوبلاژ، مونتاژ و سایر خدمات سینمائی
- صاحبان تالارهای پذیرایی و کرایه دهندگان ظروف و وسایل جهت مراسمات
- تعمیرکاران مجاز و اتوسرویس‌ها
- صاحبان کارگاه‌های صنعتی
- صاحبان مشاغل ساختمانی، تأسیسات فنی و صنعتی، نقشه‌کشی، نقشه‌برداری، محاسبات فنی و ناظران
- وکلا، کارشناسان، مترجمان رسمی دادگستری، مشاوران حقوقی، حسابداران و حسابرسان رسمی و اعضای سازمان‌های نظام‌مهندسی
- پژوهشگران، محققان و کارشناسان آزاد که به تهیه و ارائه طرح‌های تحقیقاتی یا نوآورانه اشتغال دارند.
- پزشکان، دندان‌پزشکان که دارای مطب هستند و دامپزشکان که به حرفه دامپزشکی اشتغال دارند.
- صاحبان آزمایشگاه‌ها، رادیولوژی‌های فیزیوتراپی‌ها، سونوگرافی‌ها، سیتی اسکن‌ها، سالن‌های زیبایی و ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی و غیر طبی
- صاحبان دفاتر اسناد رسمی
- صاحبان فروشگاه‌های اتومبیل و نمایشگاه داران، بنگاه‌های خریدوفروش املاک و آژانس‌های کرایه اتومبیل و مسکن
- سازندگان و فروشندگان طلا و جواهرات
- عاملان فروش و فروشندگان آهن‌آلات
شرایط موردپذیرش دارایی برای دفتر درآمد هزینه
اداره مالیاتی برای پذیرش دفتر درآمد هزینه هرساله در روزنامه‌های کثیرالانتشار جهت اطلاع عمومی نمونه تکمیل‌شده صحیح را منتشر می‌کند کی می‌بایست بر آن اساس دفاتر تکمیل شود. به‌جز آن موارد چندین نکته‌ی دیگر نیز لازم است در خاطر شما گنجانده شود تا در موقع ارائه دفاتر و محاسبه مالیات بر درآمد مورد مشکل‌زای به وجود نیاید. در ادامه به این نکات می‌پردازیم:
- مؤدیان می‌بایست در پایان هرسال برای سال مالی آینده دفاتر خود را به اداره مالیاتی برده و صفحه نخست آن را مهمورکنند.
- دفتر می‌بایست به‌صورت پیوسته و دارای شماره‌گذاری در بالای صفحه باشد. از تحویل دفاتر بدون صفحه‌بندی جداً خودداری کنید.
- تائید کلیه‌ی صفحات توسط مأمور اداره دارایی (امضاء و مهر)
- گرفتن راهنمایی از کارشناسان امور مالیاتی برای نحوه تکمیل کردن دفاتر و قانون تقدم و تأخر
- هماهنگی با اعضاء اتحادیه برای اطلاع از تغییر قوانین ثبت دفاتر
تذکر مهم: البته تبصره یک ماده ۹۶ قانون مالیات مستقیم، در صورت تشخیص سازمان مالیاتی کشور، که مشمولین این بند مکلف به رعایت قوانین گروه الف هستند می‌بایست روند خود را بر اساس گروه الف پایه‌گذاری کنند. البته هرساله تا دی‌ماه به مؤدیان موارد تغییر، ابلاغ می‌گردد.
مشاغل گروه ج
کلیه افرادی که مشمول گروه الف و ب نمی‌باشند مانند: اعضاء اتحادیه‌های صنفیِ شغل‌های خواروبارفروشی، قصابی، کفاشی، بزازی، خرازی، عکاسی، آرایشگری، قنادی، شیرینی‌فروشان مکلف به نگهداری دفاتر نیستند اما این گروه از مشاغل می‌بایست، هرساله با تکمیل خلاصه وضعیت درآمد هزینه سالانه خود طبق ضوابط ابلاغی اداره مالیاتی، اظهارنامه خود را تکمیل کرده و تسلیم نمایند و طبق تبصره ۴ ماده ۱۰۰ حداکثر تا پایان تیرماه سال بعد، می‌بایست این عمل محقق گردد.
کلیه صاحبان مشاغل مشمول بند ج ماده ۹۵ قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۲۷/۱۱/۱۳۸۰ که مکلف به نگهداری و ثبت دفاتر نیستند، می‌بایست خلاصه درآمد هزینه‌های واحد شغلی خود را به‌صورت جداگانه و بر اساس ضوابط ذیل و فرم نمونه شماره یک مالیات بر درآمد به تفکیک هرماه درج و نگهداری کنند.
- درج کلیه درآمد حاصل از فروش کالا در ستون «فروش کالا» و مجموع درآمد حاصل از ارائه خدمات در ستون «درآمد خدمات»
- درج مجموع خرید کالاهای مربوط به شغل در ستون «خرید کالا»
- درج مجموع هزینه‌های مربوط به فعالیت شغلی در ستون «هزینه‌ها»
مالیات بر درآمد اجاره املاک
به استناد ماده ۵۲ قانون مالیات‌های مستقیم می‌توان این‌گونه این مالیات را تعریف کرد: «درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی ناشی از واگذاری حقوق خود نسبت به ملک یا املاک واقع در ایران، پس از کسر معافیت‌های مقرر در این قانون، مشمول مالیات بر عملکرد املاک است.» این نوع مالیات بر درآمد را می‌توان به سه قسمت تقسیم کرد:
- مالیات بر درآمد اجاره املاک و مستغلات
- مالیات بر درآمد نقل‌وانتقال املاک
- مالیات بر درآمد مستغلات خالی از سکنه
درآمد مشمول مالیات اجاره املاک
ماده ۵۳ قانون مالیات‌های مستقیم درآمد، مشمول مالیات اجاره املاک را به شرح ذیل تعیین کرده است:
«درآمد مشمول مالیات املاکی که به اجراِ واگذاری شده است عبارت است از کل مبلغ اجاره دوره تعهد، اعم از نقدی و غیر نقدی پس از کسر بیست‌وپنج درصد بابت هزینه‌ها و استهلاکت و تعهدات مالک نسبت به مورد اجاره»
مبنایی تعیین درآمد اجاره املاک
بر اساس قانون ۵۴ مالیات، میزان اجاره از روی سند رسمی صادر می‌گردد در صورت عدم تحویل اجاره‌نامه و یا رونوشت آن و خودداری موجر از اعلام اجاره‌بها و یا رهن دریافتی، سازمان امور مالیاتی بر اساس نرخ اجاره و رهن ملک‌های مشابه، مالیات را محاسبه می‌کند.
- تبصره ۱- ارزش اجاره مستغلات در مواردی که باید بر اساس اجاره‌بهای املاک مشابه تقدیم گردد به‌وسیله اداره مالیاتی که ملک در محدوده آن واقع است، تعیین خواهد شد.
- تبصره ۲- از ابتدای سال ۱۳۸۲، مأخذ محاسبه درآمد مشمول مالیات اجاره املاک، ارزش اجاری خواهد بود که توسط گروه تقویم املاک موضوع ماده ۶۴ این قانون برای محدوده شهرها در روستاها و بر اساس هر مترمربع تعیین خواهد شد.
نرخ محاسبه مالیات بر درآمد اجاره املاک
به‌استناد مفاد ماده‌قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۰۳/۱۲/۱۳۶۶ و اصلاحیه مورخ ۲۷/۱۱/۱۳۸۰ نرخ محاسبه مالیات بر عملکرد اجاره املاک اشخاص حقیقی، بر اساس نرخ‌های مقرر در ماده ۱۳۱ و نرخ محاسبه مالیات بر عملکرد اشخاص حقوقی، تابع نرخ ماده ۱۰۵ قانون مزبور، محاسبه خواهد شد.
نحوه پرداخت مالیات بر درآمد اجاره املاک
- طبق ماده ۸۰ قانون مالیات مستقیم، مالک یا مالکین مکلف‌اند، اظهارنامه مالیاتی هرسال درآمد اجاره خود را تا پایان تیرماه سال بعد به اداره امور مالیاتی مربوطه تسلیم و اوراق مطالبه را دریافت و نسبت به پرداخت آن‌ها اقدام شود.
- طبق تبصره ۹ ماده ۵۳ قانون مالیات مستقیم، درصورتی‌که مستأجر اشخاص حقوقی اعم از دولتی یا خصوصی و یا نهادهای عمومی غیردولتی باشند. هنگام پرداخت اجاره بهاء مکلف‌اند مالیات متعلقه را بر اساس قانون محاسبه، کسر و ظرف مدت ده روز پس از کسر، مالیات مربوطه را به اداره امور اقتصادی و دارائی محل وقوع ملک پرداخت و رسید، آن را به موجر تسلیم نماید.
معافیت‌های مالیات بر عملکرد اجاره املاک و مستغلات
محل سکونت پدر و مادر یا همسر یا فرزند یا اجداد همچنین محل سکونت افراد تحت تکفل مالک، اجاری تلقی نمی‌شود. مگر اینکه به‌موجب اسناد و مدارک ثابت گردد که اجاره پرداخت می‌شود. بر اساس تبصره یک ماده ۳، درصورتی‌که چند واحد مسکونی، محل سکونت مالک و یا افراد مزبور باشد به انتخاب مالک یک واحد به‌عنوان محل سکونت معرفی می‌گردد و از شمول مالیات بر درآمد اجاره خارج می‌گردد و مابقی املاک می‌بایست مالیات پرداخت کنند.
بر اساس ماده ۵ قانون مالیات مستقیم هر فردی که ملک خود را اجاره دهد و خود برای زندگی یا ادامه فعالیت مرکزی را اجاره نماید، به‌موجب اسنادی که ارائه می‌دهد، میزان اجاره پرداختی از میزان اجاره دریافتی کسر شده و به مابه‌التفاوت آن مالیات تعلق می‌گیرد. البته پس از اعمال معافیت مالیات بر حقوق برای این مالک.
در مورد شخص حقیقی که هیچ‌گونه درآمدی ندارد تا میزان معافیت مالیاتی درآمد حقوق، موضوع ماده ۸۴ این قانون از درآمد مشمول سالانه مستغلات از مالیات معاف و مازاد طبق مقررات این فصل مشمول مالیات است. مشمولین این ماده باید اظهارنامه مخصوصی طبق نمونه‌‌ی که از طرف سازمان امور مالیاتی کشور، تهیه خواهد شد، به اداره امور مالیاتی مربوط باید خلاصه مندرجات اظهارنامه مؤدی به اداره امور مالیاتی محل سکونت مؤدی ارسال دارد و درصورتی‌که ثابت شود اظهارنامه مؤدی صحیح نیست، به میزان مالیات متعلق به‌اضافه یک برابر آن به‌عنوان جریمه کتمان، وصول خواهد شد. در اجرای حکم این ماده، حقوق بازنشستگی، وظیفه دریافتی، جوایز و سود ناشی از سپرده‌های بانکی درآمد تلقی نخواهد شد.
تبصره ۱ – فرزندان صغیری که تحت کفالت پدر باشند، مشمول این بند نمی‌شوند.
تبصره ۲ – تبصره ۲ ماده ۵۷ مالیات‌های مستقیم، درصورتی‌که سایر درآمدهای مشمول مالیات ماهانه مؤدی کمتر از مبلغ مذکور در این ماده باشد، آن مقدار از درآمد مشمول مالیات اجاره املاک که با سایر درآمدهای مؤدی بالغ‌بر مبلغ فوق باشد، معاف و مازاد، طبق مقررات این فصل مشمول مالیات خواهد بود؛ و همچنین به‌موجب ماده ۱۱ قانون تشویق احداث و عرضه واحدهای مسکونی استیجاری مصوب ۲۴/۰۳/۱۳۷۷ کلیه واحدهای مسکونی زیربنای ۱۵۰ مترمربع در تهران و ۲۰۰ متر در سایر نقاط و کمتر که به‌منظور سکونت به اجاره واگذار شدند از پرداخت ۱۰۰% مالیات بر درآمد اجاره معاف می‌باشند
نحوه محاسبه و کسر مالیات تکلیفی درآمد اجاره املاک
بر اساس تبصره ۹ ماده ۵۳ قانون مالیات‌های مستقیم، کلیه اشخاص حقوقی اعم از دولتی، خصوصی، نهادهای عمومی و غیردولتی، مکلف هستند، هنگام پرداخت مبلغ اجاره، مالیات متعلق به شرح ماه ۱۰۵ یا ۱۳۱ قانون مذکور، حسب موردمحاسبه کسر و ظرف مدت ده روز به‌حساب سازمان امور مالیاتی کشور واریز و رسید پرداخت را به مالک تسلیم کند.
با استفاده از تبصره فوق چنانچه اجاره املاک ماهانه، سه‌ماهه، شش‌ماهه و یا سالیانه پرداخت شود، دوره پرداخت بر اساس تعداد اجاره‌بهاها محاسبه می‌گردد، بدین معنی که اگر ماهانه، اجاره دریافت می‌شود می‌بایست، ۱۲ رسید پرداخت مالیاتی در دست باشد. چنانچه مالک مورد اجاره املاک و مستغلات بیش از یک نفر باشند، پس از کسر معافیت ۲۵ درصد بابت استهلاک، نخست باید درآمد اجاره به نسبت سهم مالکان مشخص شود و سپس بر اساس میزان سهم هر یک از آن‌ها، مالیات بر درآمد اجاره مربوطه محاسبه و کسر شود.
مالیات بر درآمد املاک
مالیات بر درآمد املاک، به مالیاتی اطلاق می‌شود که هر شخصی حقیقی یا حقوقی که مالکیت خود را نسبت به یک یا چند ملک در ایران، سلب و به شخص یا اشخاص دیگری واگذار می‌کند. این مالیات پس از کسر معافیت‌های مشمول محاسبه می‌گردد.
مالیات بر درآمد املاک مواد ۵۲ تا ۸۰ قانون مالیات‌های مستقیم
بر اساس ماده ۵۹ قانون مالیات‌های مستقیم نقل‌وانتقال املاک، به مآخذ ارزش معامله یا مجموع معاملات در نرخ پنج درصد و همچنین انتقال واگذاری به مآخذ وجوه دریافتی مالک یا صاحب حق و به نرخ ۲ درصد در تاریخ انتقال از طرف مالک یا مالکان و یا صاحب حق مشمول مالیات است.
- تبصره ۱- چنانچه ارزش معامله تعیین یا اعلام نگردد، اداره امور مالیاتی، ارزش معامله را بر اساس ارزش ملک در نزدیک‌ترین محل مشابه تعیین می‌کند و مالیات بر درآمد املاک، محاسبه می‌گردد.
- تبصره ۲- حق واگذاری ملک یا املاک ازنظر این قانون عبارت است از حق کسب و پیشه یا حق تصرف محل یا حقوق ناشی از موقعیت تجاری محل
اشخاص مشمول مالیات بر درآمد املاک
کلیه شخص یا اشخاص، حقیقی یا حقوقی اعم از اینکه مالک عین ملک و یا مستأجر دارای حق واگذاری محل، بابت هرگونه واگذاری رهن محل کسب خود یا انتقال حقوق مربوط به‌حق تصرف محل و یا حقوق ناشی از موقعیت تجاری مشمول مالیات بر درآمد املاک شوند.
نقل‌وانتقال قطعی املاک
با توجه به اصلاح ماده ۵۹ و حذف ماده ۶۰ و تبصره‌های آن و نیز حذف ماده ۶۲ قانون مالیات‌های مستقیم از تاریخ اجرای ماده اصلاح مزبور ۰۱/۰۱/۱۳۷۱ مالیات نقل و انتقالات قطعی املاک بدون در نظر گرفتن تاریخ تملک مالک؛ از مأخذ ارزش معاملاتی زمان انتقال و به نسبت سهم هر مالک، به نرخ مقرر در ماده ۵۹ محاسبه و وصول خواهد شد و درصورتی‌که ملک مورد معامله فاقد ارزش معاملاتی باشد ارزش معاملاتی نزدیک‌ترین محل مشابه ازنظر ساختاری و موقعیت مکانی، مبنای محاسبه مالیات قرار خواهد گرفت. شایان‌ذکر است، چنانچه ملک مورد معامله در سنوات قبل دارای ارزش معاملاتی بوده، ولی در سال انتقال برای آن ارزش معاملاتی تعیین نشده باشد، در این صورت، آخرین ارزش معاملاتی تعیین‌شده قبلی فاقد اعتبار خواهد بود
چگونگی تعیین ارزش معاملاتی املاک
به استناد ماده ۶۴ قانون مالیات‌های مستقیم، تعیین ارزش معاملاتی املاک به عهده گروه هفت نفرِ تقویم املاک که در تهران شامل نمایندگانی از سازمان امور مالیاتی کشور، وزارتخانه‌های مسکن و شهرسازی، جهاد کشاورزی، سازمان ثبت و اسناد و املاک و سه نفر معتمد محل، آگاه و مطلع در تقسیم و ارزش املاک به معرفی شورای شهر و در شهرستان‌ها از مدیران کل یا روسای ادارات امور مالیاتی، مسکن و شهرسازی، جهاد کشاورزی و ثبت و اسناد و املاک به ترتیب در مراکز استان‌ها یا شهرستان‌ها حسب مورد و یا نمایندگان آن‌ها و سه نفر معتمد و مطلع در امور تقویم املاک به معرفی شورای شهر تشکیل و هرسال یک‌بار نسبت به تعیین ارزش معاملاتی املاک اقدام خواهند کرد.
موارد معاف از مالیات نقل وانتقال املاک
- بر اساس ماده ۶۵ قانون مالیات‌های مستقیم، نقل‌وانتقال قطعی املاک که در اجرای قوانین و مقررات اصلاحات ارضی به‌عمل‌آمده و یا خواهد آمد و همچنین واحدهای مسکونی از طرف شرکت‌های تعاونی مسکن به اعضاء آن‌ها مشمول معافیت مالیات نقل‌وانتقال می‌گردند.
- در مواردی که انتقال گیرنده دولت یا مؤسسات وابسته به آن‌ها باشد، بعلاوه، در مواردی که ملک به‌وسیله اجرای ثبت و یا سایر ادارات دولتی به قائم‌مقامی مالک انتقال داده شود. چنانچه بهای مذکور در سند کمتر از ارزش معاملاتی باشد، در محاسبه مالیات نقل‌وانتقال بهای مذکور در سند به‌جای ارزش معاملاتی هنگام انتقال، ملاک محاسبه مالیات بر درآمد خواهد بود.
- بر اساس ماده ۶۷ قانون مالیات‌های مستقیم، فسخ معامله یا معاملات قطعی املاک، بر اساس حکم مراجع قضایی به‌طورکلی و اقاله یا فسخ معاملات قطعی املاک در سایر موارد تا شش ماه بعد از انجام معامله به‌عنوان معامله جدید مشمول مالیات نقل‌وانتقال نخواهد بود. این جمله به معنای، معافیت شش ماه نقل انتقال ملک یا املاک مورد معامله است.
- بر اساس ماده ۶۸ قانون مالیات‌های مستقیم، املاکی که در اجرای ماده ۳۴ قانون ثبت مصوب مرداد ۱۳۲۰ و اصلاحات بعدی آن به دولت تملیک می‌شود از پرداخت مالیات نقل‌وانتقال قطعی، مشمول معافیت از مالیات بر درآمد املاک است.
- بر اساس ماده ۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم، اولین انتقال قطعی واحدهای مسکونی ارزان و متوسط قیمت که ظرف مدت ۱۰ سال از تاریخ تصویب این قانون مطابق ضوابط و قیمت‌هایی که وزارتخانه‌های مسکن و شهرسازی و امور اقتصادی و دارایی تعیین می‌نمایند، احداث و حداکثر در مدت یک سال از تاریخ انقضای مهلت اجرای برنامه احداث که توسط وزارت مسکن و شهرسازی با شهرداری محل تعیین می‌شود، منتقل گردد از پرداخت مالیات بر درآمد نقل‌وانتقال قطعی املاک معاف است.
- هرگونه مال یا وجوهی که از طرف وزارتخانه‌ها و مؤسسات و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها بابت عین یا حقوق راجع به املاک و اراضی برای ایجاد و یا توسعه مناطق نظامی یا موافق عامه از قبیل توسعه با احداث جاده، راه‌آهن، خیابان، معابر، لوله‌کشی آب و نفت و گاز، حفر نهر و نظایر آن‌ها به مالک یا صاحب حق تعلق می‌گیرد، یا حساب وی به ودیعه گذاشته می‌شود از مالیات نقل‌وانتقال معاف است.
- بر اساس ماده ۷۰ قانون مالیات‌های مستقیم، هرگونه ملکی که طبق قوانین مربوط به آثار ملی، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده یا می‌رسد در صورت انتقال به سازمان میراث فرهنگی کشور نسبت به‌کل مالیات نقل‌وانتقال قطعی متعلق و در سایر موارد که مالکیت در دست اشخاص باقی می‌ماند، نسبت به ۵۰% مالیات مربوط به درآمد موضوع فصل مالیات بر درآمد املاک از معافیت مالیاتی برخوردار می‌شود، همچنین هرگونه وجه یا مالی که از طرف اشخاص مذکور بابت تملک املاک یا حقوق واقع در محدوده طرح‌های نوسازی، بهسازی و بازسازی محلات قدیمی و به بافت‌های فرسوده‌ی شهرها به مالکین یا صاحبان حق تعلق می‌گیرد از پرداخت مالیات، نقل‌وانتقال معاف است.
مالیات وکلای دادگستری یا حق‌الوکاله
به استناد ماده ۱۰۳ قانون مالیات‌های مستقیم، مالیات وکلای دادگستری یا حق‌الوکاله وکلای دادگستری و کسانی که در محاکم اختصاصی حق وکالت دارند، مکلف هستند در وکالت‌نامه‌های خود رقم حق‌الوکاله‌ها را قید کنند و معادل پنج درصد آن، بابت علی‌الحساب مالیاتی روی و کال تمبر، الصاق و ابطال نمایند که درهرحال مبلغ تمبر، مطابق موارد زیر نباید کمتر از میزان مقرر باشد.
- در دعاوی و اموری که خواسته آن‌ها مالی است، پنج درصد حق‌الوکاله مقرر در تعرفه برای هر مرحله از پرونده
- در مواردی که موضوع وکالت مالی نباشد یا تعیین بهای خواسته قانوناً لازم نیست و همچنین در دعاوی کیفری که تعیین حق‌الوکاله به نظر دادگاه است، پنج درصد حداقل حق‌الوکاله مقرر در آئین‌نامه حق وکالت، برای هر مرحله.
- در دعاوی کیفری نسبت به موردادعای خصوصی که مالی باشد، بر طبق مفاد حکم بند (الف) این ماده.
- در مورد دعاوی و اختلافات مالی که در مراجع اختصاصی غیر قضایی رسیدگی و حل‌وفصل می‌گردد و همچنین برای مبلغ وکالت آن‌ها، تعرفه‌ی خاص مقرر نشده است، از قبیل اختلافات مالیاتی و عوارض توسعه معابر شهرداری و نظایر آن‌ها.
مفاد این بند درباره اشخاصی که وکالت در مراجع مذکور در این بند اقدام می‌نمایند (ولو اینکه وکیل دادگستری نباشند) نیز جاری است. جز در مورد کارمندان مؤدی یا پدر، مادر، برادر، خواهر، پسر، دختر نوه و همسر مؤدی.
- تبصره ۱ – در هر مورد که طبق مفاد این ماده اعمال نشده باشد، وکالت وکیل با رعایت مقررات قانون آئین دادرسی مدنی در هیچ‌یک از دادگاه‌ها و مراجع مزبور قابل‌قبول نخواهد بود، مگر، در مورد وکالت‌های مرجوعه از طرف وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها و مؤسسات وابسته به دولت، شهرداری‌ها که محتاج به ابطال تمبر روی وکالت‌نامه‌ها نیستند.
- تبصره ۲ – وزارتخانه‌ها دولت و شهرداری‌ها مکلف، به کسر و بابت علی‌الحساب مال وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی، شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها، مؤسسات وابسته به دارایی‌ها مکلف هستند، از وجوهی که بابت میزان دریافتی بابت وکالت‌نامه به وکلا پرداخت می‌کنند، پنج درصد آن را علی‌الحساب مالیاتی وکیل، ظرف ده روزبه اداره مالیاتی محل پرداخت نمایند.
- تبصره ۳ – درصورتی‌که پس از ابطال تمبر و تعقیب دعوی به وکیل دیگری واگذار شود وکیل جدید مکلف به ابطال تمبر روی وکالت‌نامه مربوطه نخواهد بود.
- تبصره ۴- در مواردی که دادگاه حق‌الوکاله یا خسارت حق‌الوکاله را بیشتر یا کمتر از مبلغی که مأخذ ابطال تمبر روی وکالت‌نامه قرارگرفته است، تعیین نمایند، مدیران دفتر دادگاه‌ها مکلف هستند، میزان مورد حکم تابی را به اداره امور مالیاتی مربوط اطلاع دهند تا مابه‌التفاوت موردمحاسبه قرار گیرد؛ و قابل‌استرداد به مؤدی باشد.
نکته: در صورت تخلف از مقررات قانون مالیات بر درآمد وکلا یا هرگونه کم کردن ارزش وکالت‌نامه‌ها یا تمبرهای الصاقی و ابطالی مختلف، علاوه بر اصل تمبر معادل ۲ برابر آن جریمه خواهند شد.
مالیات حق تمبر
طبق مفاد بند ۱۱ ماده ۴۶، ضرورت صدور پروانه کسب هر عضو، پرداخت مالیات حق تمبر که مبلغ آن برای صدور پروانه کسب یک‌صد هزار ریال و برای تجدید کسب، پنجاه‌هزار ریال است و این مبالغ طی فیش مالیاتی که توسط مسئول مربوط در اتحادیه در اختیارتان قرار می‌گیرد باید به‌حساب خزانه دولت دریکی از شعب بانک ملی واریز می‌گردد. طبق قانون مالیات‌های مستقیم، وصول این نوع مالیات به عهده اتحادیه‌ها بوده و ملزم و مکلف به انجام امور مربوط هستند. طبق ماده ۵۱ قانون مالیات‌های مستقیم، در صورت تخلف، علاوه بر پرداخت اصل این مالیات باید دو برابر آن را به‌عنوان جریمه بر اساس اوراق مطالبه مالیاتی پرداخت نماید. این نوع مالیات را ازنظر قانون مالیات تکلیفی می‌نامند.
- طبق ماده ۴۴ قانون مالیات‌های مستقیم، از هر برگ چک که از طرف بانک‌ها چاپ می‌شود در موقع چاپ دویست ریال، حق تمبر اخذ می‌گردد.
- طبق ماده ۴۵ قانون مالیات‌های مستقیم، از اوراق مشروطه زیر نسبت به مبلغ آن‌ها معادل سه در هزار حق تمبر اخذ می‌شود. شامل: برات، فته طلب (سفته) و نظایر آن‌ها.
- طبق ماده ۴۸ قانون مالیات‌های مستقیم، سهام و سهم الشرکه کلیه شرکت‌های ایرانی موضوع قانون تجارت، به‌استثنای شرکت‌های تعاونی بر اساس ارزش اسمی یا سهم الشرکه معادل دو هزار حق تمبر اخذ می‌گردد.
- از کلیه اسناد تجاری قابل‌انتقال که در ایران صادر و یا معامله و مورداستفاده قرار داده می‌شود و اسناد کاشف از حقوق مالکیت نسبت به مال‌التجاره از قبیل بارنامه دریایی و هوایی و همچنین اوراق بیمه مال‌التجاره پنج هزار ریال و بارنامه زمینی و صورت‌وضعیت مسافری یک هزار ریال حق تمبر دریافت می‌گردد.
تبصره- از اوراق و مدارک زیر به شرح مقرر در این تبصره حق تمبر اخذ می‌شود:
- بابت صدور کارت معافیت
- بابت گواهینامه رانندگی بین‌المللی
- پلاک ترانزیت انواع خودرو و شماره‌گذار موقت
- گواهینامه رانندگی خودرو به ازای هرسال مدت اعتبار
- کارنامه و گواهینامه دورهای ابتدایی تا متوسطه
- دانشنامه و گواهی قطع کاردانی تا دکترا و بالاتر
- گواهی ارزش تحصیلی
- گواهی ارزش تحصیلی دوره‌های فنی و حرفه‌ای و دانشگاهی خارجی
- پروانه مامایی یا مدرک تحصیلی کاردانی و دندانپزشکی تجربی
- پروانه مشاغل پزشکی و دندانپزشکی، دامپزشکی و داروسازی
- جواز تأسیس، کارت شناسایی، کارت بازرگانی و سایر پروانه‌های کسب‌وکار
مالیات بر درآمد کشاورزی
درآمد حاصل از کلیه فعالیت‌های کشاورزی، دام‌پروری، پرورش ماهی، پرورش زنبورعسل، پرورش طیور، صیادی و ماهیگیری، نوغان‌داری، احیای مراتع و جنگل‌ها، باغات اشجار از هر قبیل و نخلیات مشمول معافیت قانون مالیات بر درآمد کشاورزی هستند. همچنین دولت مکلف است که تمامی مطالعات، پژوهش‌ها، برنامه‌های تحقیقاتی و فعالیت‌های ضروری را در این عرضه پوشش دهد و در صورت نیاز به‌صورت لایحه به مجلس تحویل دهد.
مالیات بر درآمد اتفاقی
بر اساس ماده ۱۱۹ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد نقدی و غیر نقدی که شخص حقیقی یا حقوقی به‌صورت بلاعوض و یا از طریق معاملات محابایی و حتی به‌عنوان جایزه یا هر عنوان دیگر از این قبیل کسب کند، مشمول مالیات اتفاقی به نرخ اشاره‌شده در ماده ۱۳۱ قانون مالیات‌های مستقیم می‌گردد.
درآمد مشمول مالیات اتفاقی
بر اساس ماده ۱۲۰ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد مشمول مالیات اتفاقی عبارت است از صد در صد درآمد حاصله،
درصورتی‌که غیر نقدی باشد، به نرخ روز میزان درآمد طبق مقررات محاسبه می‌شود. مگر در مورد املاکی که در اجرای مفاد ماده ۶۴ قانون مالیات‌های مستقیم، برای آن‌ها ارزش معاملاتی تعیین‌شده باشد که در این صورت ارزش معاملاتی مآخذ محاسبه مالیات قرار خواهد گرفت. تبصره: در مورد صلح معوض و هبه معوض به‌استثنای مواردی که مشمول ماده ۶۳ قانون مالیات‌های مستقیم است، درآمد مشمول مالیات عبارت است از مابه‌التفاوت ارزش عوضین که بر اساس مقررات این ماده تعیین می‌شود از طرف معامله‌ی که از آن منتفع شده است اخذ می‌گردد.
وظایف مؤدیان مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی
صاحبان درآمد موضوع این فصل مکلف‌اند در هرسال اظهارنامه مالیاتی خود را در مورد منافع ماده ۱۲۳ قانون مالیات‌های مستقیم تا آخر اردیبهشت‌ماه سال بعد و در سایر موارد ظرف سی روز از تاریخ تحصیل درآمد یا تعلق منافع به اداره امور مالیاتی مربوط تسلیم و مبلغ مالیات را بپردازد. بر طبق ماده ۱۲۶ قانون مالیات‌های مستقیم، درصورتی‌که معامله در دفاتر اسناد رسمی انجام و مالیات وصول‌شده باشد. دیگر نیازی به تسلیم اظهارنامه نیست.
درآمدهایی معاف از مالیات بر درآمد اتفاقی
- کمک‌های نقدی و غیر نقدی بلاعوض سازمان‌های خیریه یا عام‌المنفعه یا وزارتخانه‌ها یا مؤسسات دولتی و شرکت‌های دولتی یا شهرداری‌ها یا نهادهای انقلاب اسلامی به اشخاص حقیقی پس از مواردی که مشمول مالیات فصل حقوق است.
- وجوه یا کمک‌های مالی اهدائی به خسارت دیدگان جنگ، زلزله، سیل، آتش‌سوزی و یا حوادث غیرمترقبه.
- بر طبق ماده ۱۲۷ قانون مالیات‌های مستقیم، جوایزی که دولت برای تشویق صادرات و تولید و خرید محصولات کشاورزی پرداخت می‌نماید.
چگونگی رسیدگی به مالیات بر درآمد اتفاقی
بر طبق ماده ۱۲۸ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد مشمول مالیات اشخاص حقوقی ناشی از درآمدهای اتفاقی از طریق رسیدگی به دفاتر تشخیص می‌گردد و مالیات‌هایی که طبق مقررات این فصل در منبع پرداخت می‌گردد به‌عنوان پیش‌پرداخت مالیات آن‌ها منظور می‌گردد.
جمع بندی مالیات بر درآمد
انواع قانون مالیات بر درآمد و نحوه و زمان پرداخت هر یک از آن‌ها به‌طور جداگانه دارای جزییات فراوان بوده و باید در خصوص رعایت هر یک دقت کافی به عمل آورد. مؤدیان به‌خوبی می‌دانند هرگونه نقص و سهل‌انگاری در پرداخت مالیات‌ها یا ارائه اسناد و مدارک، می‌تواند منجر به جریمه‌های سنگین و ممنوعیت‌های قانونی زیادی در خصوص کسب‌وکار شود. شرکت‌ها و مؤسسات مالی، حسابداری و حسابرسی در صورت تمایل مؤدیان می‌توانند مشاوره‌های تخصصی درزمینه پرداخت‌های مالی ازجمله مالیات عملکرد، تکلیفی و ارزش‌افزوده ارائه دهند و مسیر را برای آن‌ها هموار کنند تا آن‌ها با خیال آسود در عرصه‌ی خود فعالیت کنند. از شما بسیار سپاس گذاریم که تا پایان این مقاله ما را همراهی کردید. و همچنین امیدواریم، ما توانسته باشیم، به‌صورت مختصر آگاهی‌های در عرصه مالیات بر درآمد در خدمت شما قرار داده باشیم.
سؤالات متداول مالیات بر درآمد
۱- مالیات بر درآمد چیست؟
مالیات بر درآمد نوعی مالیات است که دولت به نسبت درآمد اشخاص حقیقی، حقوقی و شرکت‌ها به استناد قانون اخذ می‌کند. عموماً مقدار این نوع مالیات برابر درصدی از درآمد مشمول مالیات است.
۲- مهلت ارسال اظهارنامه مالیات بر درآمد تا کی است؟
- هرساله تا پایان تیر سال بعد مهلت ارسال اظهارنامه و پرداخت مالیات سال قبل است
- انواع مالیات بر درآمد
- مالیات بر درآمد مشاغل
- مالیات بر درآمد اجاره املاک
- مالیات بر درآمد املاک
- مالیات بر درآمد وکلای دادگستری یا حق‌الوکاله
- مالیات بر درآمد حق تمبر
- مالیات بر درآمد کشاورزی
- مالیات بر درآمد اتفاقی
۳- نحوه محاسبه مالیات بر درآمد چگونه است؟
برای هر نوع از مالیات بر درآمد نحوه محاسبه‌ی خاص وجود دارد و سازوکار مخصوص به خود را دارد، البته هر نوعی از مالیات شامل برخی مشمولیت‌ها و معافیت‌ها نیز است که می‌بایست به‌صورت کامل به آن‌ها آگاهی داشت تا در موقع محاسبه مالیات اشتباهی صورت نگیرد.
